75 jaar vrijheid. Na vijf lange jaren van oorlog, terreur en bezetting. Steeds minder mensen kunnen het verhaal hierover vertellen. Hun verhaal over schaarste, honger en dorst, over de onmogelijkheid om je te uiten, over verzetsdaden, over afgevoerde familieleden, over de voortdurende angst en onzekerheid.
Jan Terlouw schreef ooit over vrijheid. "Je mist het pas als je het ontbeert. Als je het niet meer hebt." Ons land is sinds de Tweede Wereldoorlog nooit meer bezet geweest. Meerdere generaties zijn in vrijheid opgegroeid.
Vrijheid is wat dat betreft heel normaal geworden. Die vrijheid betekent voor de een dat je kunt gaan en staan waar je wilt. Voor de ander dat je kunt studeren en carrière kunt maken. En voor weer een ander dat je kunt zijn wie of wat je bent.
Voor mij is vrijheid dat ik kan praten zonder blad voor de mond. Zonder angst voor consequenties, omdat ik ergens een afwijkende mening over heb. Dat ik mij als vrij denkend mens mag uiten.
Gelukkig is het inmiddels gemeengoed dat iedereen zich vrij mag uiten. Bijna iedereen doet dat ook. En vergis je niet, want nog niet zo heel lang geleden waren de gezaghebbende politici, wetenschappers en deskundigen de zenders via de traditionele media. Daar kon niemand omheen. Tegenwoordig kan iedereen zijn boodschap via het internet de wereld in slingeren.
Wat echter nog geen gemeengoed is, is het luisteren naar elkaar. Openstaan voor afwijkende meningen. En daar met respect voor elkaar over in gesprek gaan. Wat ik vaak verneem is dat we in het gesprek iemand zo snel mogelijk in een hokje proberen te plaatsen. Extreem links of extreem rechts, elitair, nationalistisch, racistisch… Plak er maar een sticker op, want dan begrijpen we waar het geluid vandaan komt. Maar niemand die vraagt naar motief of argumenten. Zo zwart-wit is de wereld toch niet? En als je eenmaal een stempel hebt, kom je daar nog wel vanaf? Wordt er dan nog naar je geluisterd? Ben je dan nog vrij?
En denk ook na over hoe je je uitlaat. Doe dat niet rauw en ongenuanceerd, maar houd rekening met een ander. Ik vind dat er veel geschreeuwd wordt, en dat het gesprek op inhoud vervolgens uit de weg gegaan wordt. Komt het tegengeluid ons niet uit? Beginnen we langzamerhand onredelijk en intolerant te worden? Besef je goed dat de vrijheid die je ervaart als jij iets zegt, ervoor kan zorgen dat een ander zich gekwetst voelt. In het meest extreme geval betekent het de ander zijn onvrijheid.
Polarisatie is de belangrijkste bedreiging van onze tijd. We dragen samen een grote verantwoordelijkheid om onze zwaarbevochten vrijheid te beschermen. Dat begint met luisteren. Sterker nog: in mijn ogen komt het recht om vrijuit te spreken, met de plicht om naar elkaar te luisteren. De bekende Joods-Duitse filosofe Hannah Arendt, die Duitsland tijdens de oorlog ontvluchtte, schreef daarover: "mens en samenleving komen pas tot ontwikkeling als je blijft nadenken en openstaat voor de kritische ander. Waarbij we onze gedachten en meningsverschillen op tafel leggen en bespreken."
Samenleving betekent dus samen leven. En daar hoort gewoon bij dat je in gesprek gaat met elkaar. Online of offline, dat maakt niet uit. Met respect en waardering voor elkaars standpunten. Want de diversiteit van meningen maakt ons land mooi. Daar worden we samen sterker van. Stop dus met stickers plakken, blijf nadenken en houd rekening met elkaar. Maar bovenal: alles begint met luisteren.